Département de langue et Culture Amazighes
Permanent URI for this collection
Browse
Recent Submissions
Now showing 1 - 20 of 1106
Item Étude toponymique des deux localités kabyles : Draa EL Mizan et Azazga, Étude morphologique et sémantique(Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2024) Khalfouni Abderrahmane; Hamdadache MahmoudAmahil-nneγ yewwi-d γef yismawen n yidgan n ukuz n tγiwanin n draa el mizan akked Azazga,neskefl-d kra n yismawen nefka-d inumak nsen, d talγa nsen acku ayagi ad yili d asnerni n umawal n teqbaylit sya γer zdat acku nufa-d ixus leqdic aṭas γef wayen yaεnan tamsalt –agi nneγ. Tamukrist : Deg tezwart – agi ad naεreḍ ad nezrew ismawen n yidgan n snat temnaḍin agi, ad neεreḍ ad naf ansi ay d-kkan ( anta tutlayt )? Ad nernu ad nnadi γef wamek ddsen yinumak – nsen d wamek uγalen? Akken aγ – d-iban,wasaγ yellan ger yal adeg d yisem-is . Turdiwin: Yal anadi yesεa iswi – is, deg tazwart-agi nneγ ad naεreḍ : Ad d- naεred ismawen n yedgan i yellan deg temnaḍtin –nneγ i wakken ad Ttwasnent. Ad neg tasleḍt γef talγiwin n yismawen – agi d unamek – nsen Ad nwali assaγ yellan ger yismawen n yidgan . Tarrayt: Deg tezrawt –agi i nexdem, nesteqsa –d aṭas n yimselɣuyen di tɣiwanin i deg d- nuwwi amud –nneγ (draa el mizan akked azazga) nessexdem idlisen ilaqen ɣef usentel- nneɣ. Nebɣa ad d –nawi tamusni yellan di yal taɣiwant acku ulac aṭas n wid I nudan ɣef usentel agi di temnaḍin- agi nneɣ.Item Essai de traduction d’un guide de secourisme du français vers tamazight (kabyle)(Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2024-06) Hassani Fatah; Hammadi AliAmahil_nneɣ d win id-yewwinb ɣef tsuqilt n uwfus n usellek amzewaru seg tefransist ɣer tmazight, id-yefɣen de useggas n 2021 sɣur Ayyur Azewwaɣ Azzayri, Tasqamut Lwilaya n Tizi wezzu. Nefren-d asentel-agi acku nella seg wid yesnen annar n usellek amzwaru, daɣen d asntel amsebaɣur anda ulac win ixdmen fell-as neɣ win tisuqlen ɣer tmazight. Deg tazwara n umahil nɛreḍ ad nmudd tabadut n tsuqilt, nenna-d d akken tasuqilt d aseɛeddi n uḍris seg tutlayt ɣer tayeḍ, d acu kan win ara ixdmen tasuqilt yessfek ad yissin tutlayt n tazwara d tutlayt n wawaḍ, ad yissin daɣen ilugan n tsuɣilt akked iberdan-is. Iswi n tezrawt-nneɣ, deg-s ad nissin d acu id tasuqilt d acu d iberdan ilaqen ad neḍfer iwakken ad isuqel uwfus-agi, tasuqilt tesɛa sbɛa 7 n iberdan n tsuqilt yesxdam yal amsuɣel: Areṭṭal, tasuqilt tuskilt, Arwas, Abeddel, Ajmak, Tagdazalt, Asezgi. Deg tsuqilt I nexdem nessemres semus 5 n yiberdan n tsuqilt acku d tasuqilt n yiḍrisen isenajayen. -Areṭṭal, d asemres n wawal ajenṭaḍ. Md (laksida, l’oxygène, trisiti) - Tasuqilt tuskilt, d tasuqilt awal s wawal n tenfalit akken tella tseddast-is di tutlayt n tazwara. Md ( 14 ou 1021 son les numeros d’appel de la protection civil – 14 neɣ 1021 d uṭṭunen n usiwel i yiɣallen n usellek ) -Arwas, d tasuqilt tuskit n wawal neɣ tanfalit s uɛand n talɣa-s neɣ anamek-is ɛla ḥsab n wamek yella di tutlayt n tazwara Md (arrêt cardiaque – anḥbus n wul) -Abeddel, d tasuqilt s ubeddel n taggayin n tejarumt. Md (maintainer la tete en hyper extension – err aqerru n teɣtest ɣer deffir ) -Asezgi, d tasuqilt tillelit anda imsuɣel yezmer ad ibeddel kra n tilawt n tmeti neɣ n yidles n uḍris n tazwara. Md (en présente une résperation anormal avec des mouvment résipratoire inifficace, lents irrégulier et bruyants encore appelé GASPS — yesnufus s talɣa ur nerkid ara neɣ s llehta). Nekkes ajmak akked tagdazalt acku senat-agi nessexdam-itent deg tsuqilt n yiḍrisen neɣ tinfaliyin n tsekla aka am yinzan, isefra. Di taggara nessaram tisuqilin ad ilint ɣer sedat maci ala d asuqel n tmucuha d wungalen maɛna ula deg yiḍrisen yaɛnan tujya, tasenselkit, taɣrant, tusniwin n tmeti, tusniwin n umdan. Ayagi ad yesnerni azal n tsuqilt d wazal n tutlayt tamaziɣt, ad yesnerni tiɣbula n unadi.Item Analyse sociolinguistique de quelques publications et commentaires des kabylophones sur la plate forme Facebook.(Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2024) Semar Kenza; Sellah LyndaTatiknuljit tesɛa azal d ameqqran deg tudert n umdan, deg tmetti tamirant. Imi asnulfu n « Internet » ibeddel, daɣen yessishel taywalt gar yimdanen, yefka-aɣ-d tinufa war tillas. Amdan deg tallit-agi, myuger i yessemrasen tiregwa timentiyin i tyewwalt wala allalen nniḍen, ma nwala kan ɣer yisebtar n« facebook », ad aɣ-id-ibin wadeg yeṭṭef deg tudert n yiqbayliyen, ssexdamen-t meẓẓi meqqer, argaz, tameṭṭut, nextar-it iwakken ad yili d annar n leqdic-nneɣ : « tasleḍt tasnilest n tmetti n kra tirawin d yiwenniten n yiqbayliyen deg yisebtar n « Facebook ». » Tamukrist tella-d ɣef d acu-ten tumanin n tesnilest n tmetti i nezmer ad d-naf deg tirawin s teqbaylit, yuzzaren deg yisebtar n « Facebook » ? Wissen dɣa, wid yettarun s teqbaylit ma ttqadaren ilugan n tira ? Ma yella ssexdamen tutlayin nniḍen neɣ siwa taqbaylit i ttarun? Ha-tent-in turdiwin iɣef nebna tazrawt nneɣ: - Ncukk ad nekkes ddeqs n tumanin n tesnilest n tmetti deg ammud nneɣ. - Ahat tugget n wid d-yettarun s teqbaylit ad ilin ttqadaren ilugan n tira. - ahat sexladen ugar n snat n tutlayin am tefransist, d tɛrabt mi ara ttarun s teqbaylit. Mi nekfa tasleḍt n umahil-nneɣ, iban-d wayen iɣef nenuda, banent-aɣ-id tumanin iɣef d-nehder deg turdiwin imi deg yisebtar n yimdukal-nneɣ deg « Facebook » nemmugger deg tirawin tiqbayliyin asemres n snat n tutlayin neɣ ugar, awalen ireṭṭalen, awalen n tutlayin nniḍen, aɛeddi seg tutlayt ɣer tayeḍ, arwas, nufa-d belli deg timetti taqbaylit, ssemrasen ugar n kraḍ n tutlayin. Гef turda tis snat, igemmad uɣur d-neɣli beggnen-d leqder n yimsemras n tira s tmazight i yilugan n tira. Nezmer ad d-nebder kra n yigemmad : - awalen mebla tucḍiwin 2450 -awalen s tucḍiwin 1248Ma yella d turda tis kraḍ, akken ay ncukk i d-nufa, tuget n wid yettarun s teqbaylit ssexdamen tutlayin tiyaḍ, ha-t-a wayen d-tefka tesleḍt : - Tutlayt taqbaylit (54,80%). - Tutlayt n tefransist (38%). - Tutlayt n tɛrabt (7,32%). - Tutlayt n teglizit (0,90%). Mi ara nwali ɣer wayen d-tefka tezrawt, nezmer ad d-nini taqbaylit mazal ttarun-tt warraw-is, ulamma wid uɣur d-nekkes tirawin, ɣas ahat llan wid ur d-necqi ara deg tudert neɣ di nger n tutlayt taqbaylit. Aya akken ad t-nẓer yuwi-d tizrawin nniḍen deg taɣult-agi n tesnilest n tmetti d wugar n uḥawec deg yizedwan n « internet »Item Étude de l’évolution linguistique de la langue amazighe à travers les chansons des périodes anciennes, médiévales et modernes(Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2024) Moumou ThaninaTutlayt n tmaziɣt d tutlayt taqburt tanaṣlit n ugdud n tefriqt n ugafa, id-yeqqimen ar ass-a, tebḍa ɣef watas n tantaliyin. Zik tella deg timawit kan ma d tura tettwaru am tutlayen niḍen, ay-agi yella-d s lqedicat d inadiyen i xedmen yimusnawen. iwakken ad d-suffeɣen tutlayt-agi ɣer tira uɣalen Sselmaden-tt deg iɣarbarbazen, sufuɣen-d iḍelsen s tmaziɣt..., s waka tuɣal tseɛa amkan am nettat am tutlayen nniḍen. Deg tezrawt-agi nneɣ, neɛreḍ ad d-nwali amek d-yella unarni n tutlayt n tmaziɣt deg tzelatin n zik d tura. Deg unadi-agi nneɣ, nexdem taselḍt i tzelatin i yettwacnan sɣur ycenayen: sliman azem, kheloui lounes, samir sadaoui. Leqdec-agi nneɣ yebḍa ɣef sin n yeḥricen: Deg uḥric amezwaru newwi-d awal s umata ɣef wayen yecuden ɣer tezrawt-nneɣ, nefka-d tibadutin i kra n wawalen seg ad d-nebder: - Tutlayt: tutlayt d allal n teywalt gar yimedanen n yiwet n timɣiwent tutlayant. - Tutlaty n tmaziɣt: d tutlayt tanaṣlit n ugdud n tefriqt n ugafa. - Tantala: d tutlayt n yiwet n temnaḍt tebḍa d timeslayin, am tantala taqbaylit. - Areṭṭal: d awal ajenṭaḍ i d-ttawi tutlayt s ɣur tutlayin nniḍen akken ad teččar ilem neɣ lexṣaṣ-nni yellan deg tutlayt. D asemres n wawalen ibeṛṛaniyen di tutlayt maca awalen-agi ur d-kecmen ara ɣer tutlayt armi i yella lexṣas deg umawal. Nwala-d d akken llan: - Ireṭṭalen igensayen: D ireṭṭalen i yettilin gar tantaliyin. - Ireṭṭalen izɣarayen: D wid id-yekkan seg tutlayin nniḍen am wid i d-yekkan seg teɛrabt, seg tefransist.md, leɛqel, akamyun, taḥanut... - Tasnulfawalt: d sunulfu n wawalen imaynuten, neɣ ad yili wawal yella deg tutlayt ad as-n-fek anamek ajdid. Tasnulfawalt tesɛa sin leṣnaf: Tasnulfawalt n talɣa: Tettili-d s tmerna n kra n yiferdisen i uẓar i yellan deg tutlayt, asuddem d usuddes… Tasnulfawalt n unamek: Tettili-d s ubeddel n unamek n wawal yellan yakan deg tutlayt ɣer unamek amaynut Deg uḥric wis-sin nexdem tasleḍt i wammud nteɣ di tfelwit anda I d-nessufeɣ awalen Ireṭṭalen, d wawalen n tasnulfawlt, d wawalen ibaraniyen. nesleḍ-iten, Nezra-d tawsit d umḍan d timeẓra -nsen, annaw-nsen, anta tutlayt ansi i d-kkan, nwala-d acu i ibeddlen deg-sen ama deg wayen yeɛnan talɣa neɣ deg unamek mi ten-id-nuwwi seg tutlayin-nniḍen nessemres-iten deg tmaziɣt, nuffa-d d akken llan kra n yimerḍilen ulac akk acu i ibeddlen deg-sen mi ten-id nuwwi seg tutlayt taberranit. ma d ayen yaɛenan tasnulfawalt nufa-d deg wamud-nneɣ awalen n tasnulfawalt n unamek. Tin yarnan ɣur-s nufa-d belli awalen n tasnulfawalt yellan deg wamud-nneɣ ammur ameqran seg-sen d awalen ireṭṭalen n taɛrabt d tferansist. Deg taggara nessaweḍ ad d-nbeggen d akken deg tutlayt n tmaziɣt yella usexdem atas n wawalen ireṭṭalen d wawalen ibaraniyen ama d wid n tutlayt taɛrabt d tutlayt tafransistItem Taṣleḍt n wadeg deg wungal « Agni n twaɣit » n Ǧamel Meḥrug(Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2024) Lounnas Ouardia; Kahia LilyaItem Taṣleḍt n wakud deg wungal « Amsebrid » n Cabḥa Ben Gana(Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2023) Bachir LiliaSeg yixef amezwaru iwumi i nsemma “Akud d yiferdisen-is” nessaweḍ nesbadu-d ama d ungal agraɣlan neɣ ungal aqbayli akken i d-nesbadu leṣnaf n wakud ama d akud aniri neɣ akud agensay akken i d-nefka akk ayen icudden ɣur-s ama d akud n tsiwelt i d-nufa belli yettili kan daxel n uḍris akked wakud aniri i yettilin berra n uḍris, akken i d-nesbadu ula d tiremt n tsiwelt anda i d-nufa tebna ɣef waṭas n leṣnaf tasiwelt tezmer ad tezwar taḥkayt akken tezmer ad d-teggri...Ma yella tirurda nufa-d belli anallas yezmer ad yettɣawal deg Tulsa n yineḍruyen neɣ ad ten-id-yettawi kan s telqayt...Ma yella d timezgit anallas yettales-d yiwen n uneḍruy yiwen ubrid, akken i d-yettɛawad i yiwen n uneḍruy aṭas d abrid...Ma yella d amṣeḍfer anallas tikwal yettuɣal ɣer yezri, akken tikwal yettruḥu ɣer zdat. Seg teṣleḍt n wakud i nexdem i wungal “Amsebrid” n Cabḥa Ben Gana nufa-d belli tamyarut tessebgen-d akud n teḥkayt s usemres n yinamalen n wakud am aseggas, ass..., tessegben-d akken iwata belli ineḍruyen ttemṣeḍfaren s ussemres n tsemhuyin am taggara n ccetwa, tekcem tefsut, aya yettbeggin-d akud n tsiwelt, lmeɛna-s ttemseḍfaren yineḍruyen akken iten-id-yeḥka umsawal. Ma yella deg tiremt n tsiwelt ad naf amsawal iḥekku-d ineḍruyen ɛeddan, qlil mliḥ i d-iḥekku ineḍruyen ara d-yilin ɣer zdat, akken ad t-naf yessdukkul gar wayen ara d-yeḍrun tura d wayen iɛeddan. Ma yella deg tirurda nufa-d belli tamyarut texdem aṭas n usgunfu s uglam n yiwudam, ma d tulsa n tigawin tules-itent-id s telqayet imi yeṭṭuqet udiwenni. Akken i d-yella usiwzel d uzgal n kra n yineḍruyen. Ma yella deg tmezgit llan yineḍruyen ḍran-d yiwen n ubrid, tamyarut teḥka-ten-d abrid kan, llan yineḍruyen ḍran-d yiwet n tikkelt imi sɛan azal teḥka-ten-id aṭas n yiberdan. Ma yella deg umṣeḍfer tamyarut tettuɣal aṭas ɣer ccfawat n temẓi, ma yella dayen yerzan ayen ara yeḍrun deg yimal ur yelli ara s waṭas. S ungal n Cabḥan Ben Gana d win yessarsen afus-is ɣef wayen tettidir tmetti, d ungal iɣef ttwaxedment aṭas n tezrawin ama d taṣleḍt tasentalant d teṣleḍt n yiwudam nessaram ɣer zdat ad d-tili teṣleḍt n wadeg d yisental nniḍenItem Taṣleḍt n yisental d yiwudam deg wungal « Targit yiwwas ad teffeɣ » n Muḥend NAIT Abdellah(Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2024) Oukali Dihia; Ammam ThaninaГer taggara n tezrawt-agi nessaweḍ nerrad ɣef yisteqsiyen i d-nefka di tmukrist,Deg uḥric amezwaru n tezrawt-agi nessaweḍ nexdemd tasleḍṭ n yisental i wungal ″ Targit yiwwas,ad tffeɣ″ n Muḥend Nait Abdellah, iwakken ad nessaweḍ ad d-nexdem tasleḍṭ lqayen neḍfar tarrayt n Jean-Pierre Richard d waṭas n yinagmayen nniḍen, akken i nessaweḍ daɣen newwi-d ɣef wassaɣ yeqqnen iwudam ɣer yisental deg ungal-agi. Ma yella deg uḥric wis sin n tezrawt-agi nessaweḍ nexdemd tasleḍṭ n yiwudam n wungal-agi s weḍfar n tarrayt n Philippe Hamon. Deg umahil-agi, nessaweḍ newwi-d ɣef wacu i d asentel d tsleḍt n yisental s umata, akken i nessaweḍ nekkes-d isental igejdanen i yellan deg ungal nena-d dacut-en d wamek i ten-yettwali umsawal akken i nessaweḍ nexdem-asen tasleḍṭ.Syin akin newwi-d ɣef wassaɣ yeqqnen isental n wungal-agi ɣer yiwudam imi iwudam d nutni i yesselḥayen ineḍruyen n teḥkayt, nekkes-d iwudam i yellan deg yal asentel. Syin akin newwi-d awal ɣef uwadem: d acu-t? Ṣṣenf-ines? d twuri-ines,d tulmissin-ines,newwi-d daɣen ɣef wayen yerzan tilin neɣ taɣra n uwadem, andi i d-newwi deg-s awal ɣef yisem,d usemmi d tugna-ines(ama si tama n tfekka, lebsa, tasnimanit neɣ ṭṭbiԑa, ukkud tmeddurt). Newwi-d daɣen ɣef twuri-nsen aya yerza ayen xeddem-en iwudam-nni. Akken daɣen i d-newwi ɣef wazal d tulmisin n yiwudam ilmend n uzenziɣ n tesleḍṭ tasimyulujit n uwadem n Philippe Hamon. Гer taggara nessaweḍ nexeddem tasleḍṭ n yiwudam n wungal, nekkes- iten-id nexeddem-asen asissen ilmend n wamek i ten-id-yebder Muḥend Nait Abdellah seg tazwara armi d taggara akken i nessaweḍ ad nini d anwi i d iwudam igejdanen d anwi i d iwudam inadayen deg ungal-agi. S umata ihi d wigi i d igemmaḍ uɣur nessaweḍ deg tezrawt-agi i nexdem ɣef yisental d yiwudam yellan deg wungal ″Targit yiwwas ad teffeɣ″ n Muḥend Nait AbdellahItem La contribution des femmes dans les associations en kabylie : le cas de l’association culturelle TIGEJDIT .(Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2024-07) Houadj Madjid; Nait Daoud ChahinezLa participation des femmes au sein de l’association culturelle TIGEJDIT revêt une importance capitale pour réserver et promouvoir le patrimoine culturel kabyle. L’engagement que ces femmes ont pris dans des secteurs divers comme les arts, l’artisanat, l’organisation d’évènements culturels et l’éducation démontre leurs rôles essentiels dans la transmission des traditions et le renforcement de la solidarité. . Leur engagement démontre une capacité remarquable à initier et à diriger des initiatives bénéfiques pour leur communauté. Néanmoins, les obstacles persistent. Les disparités de genre, l’insuffisance de ressources de formation, ainsi que les préjugés culturels peuvent entraver leur pleine implication et leur reconnaissance. Il est essentiel de mettre en place des actions concertes impliquant la communauté. En résumé, la participation des femmes au sein de l’association culturelle « TIGEJDIT » illustre clairement comment leur participation active peut enrichir le patrimoine culturel renforcer le lien social et favoriser un développement durable. Cette recherche propose des points de vu motivants et des suggestions concrètes pour mettre en valeur le rôle des femmes et favorise l’égalité des genres dans les organisations culturelles et au-delà de celle-ci.Item Tasleḍt tasnalɣant d tesnamkant n umawal “TASNIREMT N UMEZRUY”(Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2024) Hadjmahfoud Hakima; Ait Salem AminaIlmend n ukatay n taggara n useggas yella-d umahil-nneɣ deg unnar n tesnilest anida i inexdem tazrawt ɣef ayen i icudden ɣer tesnulfawalt d tesniremt imi taggara-agi yegget wawal d unadi deg wanar-agi imi zik yettili-d usnulfu d usemmi n wawalen kan akka tura ammur ameqqran n yimussnawen bedden ilmend n yilugan imaynuten iwatan . Ɣef way-agi i d-yella uzwel n usentel-agi nneɣ d tasleḍt tasnalɣant d tesnamkant n umawal tasniremt n umezruy n Ḥabib-Allah Mansouri .D yiwen umawal uzzig n tesniremt i yesɛan azal n 3500 n yirman imaynuten i icudden ɣer taɣult n umezruy, id yeffɣen deg useggas n 2021 deg usqammu unnig n timmuzɣa. Maca nejmeɛ-d seg-s amud n wawalen (azal n 150 wawalen) seg usebter (47 – 76) anida neɛreḍ ad nessiweḍ ad d-nerr ɣef yisteqsiyen igejdanen id d-nefka yakan di tazwara. Axeddim-agi-nneɣ yebḍa ɣef sin yixfawen , ixef amezwaru yella-d ɣef tesleḍt tasnalɣant anida i d-nzewwir yal tikelt s tbadutin i iwatan i yal azwel. S-yin ɣer-s deg tesleḍtagi n tesnalɣa tella-d seg tama n uẓar d usaleɣ , ama si tama n yiberdan d tarrayin i yeḍfer umyaru deg usnulfu n wawalen-agi anida nessaweḍ nufa-d dakken asileɣ n yiwalnuten-agi llan-d s sin yiberdan i yellan yakan deg tutlayt : asuddem d usuddes i yeǧǧan awalen-agi ur sɛin ara yiwet n talɣa seg awal asuddim ɣer wawal uddis maca ufraren-d wawalen isuddimen ugar , xas akken ula d awalen uddisen llan s wamur meqqren ladɣa uddisen s usdukkel n yiferdisen imi i d-myegan mqaraben maca isuddimen ṭfen azal n 57 n wawalen (38%) ma d uddisen azal n 35 n wawalen (23%) amur id d-yeggran d anuddus amseɣru arumyig s wazal n (19) n wawalen (12%). Ixef wis sin, yella-d ɣef tesleḍt tasnamkant nufa-d azal n 15 n wawalen imaynuten (10%) i yettusmersen seg umawal-agi s unamek amaynut maca sɛan ak assaɣen asnamkanen d unamek-nsen amagnu yellan yakan deg tutlayt. Deg taggara, imi ur nessaweḍ ara ad nesleḍ merra awalen imaynuten i yellan deg umwal-agi « TASNIREMT N UMEZRUY » xas akken tettunefkaɣ tegnit ad d-nagem aṭas n tmussniwin i icudden ɣer uḥric-agi n tesnulfawalt imi nessaram ad zdat ad d-ilint tezrawin tiyyaḍ ara ikemmlen deg tesleḍt n yiwalnuten i yellan deg umawal-agi alamma d taggara, s yin akin ad ilin leqdicat ugar ama deg uḥric n tesnulfawalt d tesniremt deg taɣulin yemxallafen, ama deg uḥric n tesleḍt.Item Tasledt n yiwudam deg tmezgunt "Targit" n Akli Tmazirt(Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2024) Berkoud Meliza; Chaou SouhilaYal tawsit di tsekla tesɛa ayen tt-yesemgaraden ɣef tewsatin nniḍen deg unnar n usnulfu n tira n yidles amaziɣ. Deg umahil-agi-nnteɣ nessaweḍ newwi-d awal ɣef umezgun azzayri s umata am akkn nemmeslay-d daɣen ɣef amezgun aqbayli s telqay, imi amezgun aqbayli ilul-d deg tegnit n lḥers, yemuger-d aṭas n wuguren deg tallit anida d yeffeɣ, ur d-yewwiḍ ara ɣer tegnit ideg yella ass-a armi iɛedda fell-as uzaylal. Amahil-agi yebḍa ɣef sin n yiḥricen : Aḥric amenzu, nuwwi-d awal ɣef umezgun s umata akken newwi-d awal ɣef umezruyines akken nuɣal ad d-nawi awal ɣef tulmisin-is syin ad nuɣal ad nemmeslay ɣef umezgun aqbayli di talalit-is, mebla netta asbadu-ines, d wid yuran tizrawin ɣef umezgun aqbayli. Mayella d aḥric wis sin , d tasleḍt n yiwudam deg tmezgunt n akli tmazirt iwumi isemma « Targit» syin akkin neksed akk iwudam yellan deg tmezgunt, nessismel-iten ilmend n tarrayt n Philippe Hamon neɛreḍ ad d-nemmeslay ɣef uwadem, d netta i d aferdis i d-yufraren deg-s, d netta id lsas i ɣef yebna syin akkin nexdem tasleḍt n yismawen n yiwudam n tmezgunt « Targit» anda deg-s nemmeslay-d ɣef yismawen id-yesnulfa umaru d wassaɣ i yellan gar-asen akken daɣen newwi-d awal ɣef uglam n yiwudam ama si tama n tfekka neɣ n ṭṭbiɛa iswi agejdan d tasleḍt n yiwudam deg tmezgunt d umgarad yellan gar uwadem agejdan d uwadem anadday, d wamek illan deg tmezgunt deg twuri, deg ṣṣifa d umkan n yal yiwen deg tmezgunt « Targit Deg tagrayt, neṣṣaweḍ ad d-nerr ɣef yisteqsiyen i yellan deg tmukrist n ukatay-nnteɣ i d-yuwin ɣef tesleḍt n yiwudam deg tmezgunt n Akli Tmazirt "Targit", syin nebgen-d amek i yebna umaru iwudam n tmezgunt-a (amek i asen-usemma,amek i ten-id-yeglem,azal n udiwenni def uḍris-a, tigawin n yiwudam, assaɣen i yellan gar yiwudam,atg). Ilmend n waya, nreṣṣa axeddim-a ɣef taɣrrayt i d-yessumer Ph.HAMON i tesleḍt n yiwudam. Deg tesleḍt, amaru, yefka azal d ameqqran i yiwudam deg lebni n uḍris. Yessemres ddeqs n tfukas i d-yessebganen azal-nsen akken iwata. Ph.HAMON, deg tarrayt i d-yessumer d akken awadem d azamul deg uḍris, ihi nezmer ad d-nini Akli Tmazirt ula d netta yessemres iw iwudaṃis am wakken d izamulen. Deg umahil-agi, ha-ten-id yigmaḍ uɣur d-nessaweḍ, nezmer ad d-nini amaru deg wungal-is iglem-d iwudam, yefka-asen tulmisin n yiwudam, yefka-asen tudert daxel n uḍris s tarrayt n Philippe HAMON Ilmend n waya, nezmer ad d-nini, amaru agi yebna aḍris-is akken iwata Anect-a d ayen i d-yessebganen aswir n tmussni n umaru agi deg tira daɣen d ayen i asirennun azal i tsekla n teqbaylit yuran sumata Ɣer tagara n ukatay-agi, nessaam d win ara d ijebden lwelha n yal ameɣri d win ara d isbegnen azal yesɛa umezgin aqbayli di tmetti d tsekla taqbaylit d wayen i as-d-yerna, akken ad d-yili d allal i kra n yiwen neɣ yiwet ara ixedmen ɣef tezrawin i d-iteddun d wid ara kemmlen ɣef unadi n tmezgunt "Targit" d wayen i yura Akli Tmazirt d wid yellan am nettaItem Agmar d tira n tmezgunin n rradyu. Amedya timezgunin n Ccix Nurdin(Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2024) Cif Hasni; Mazaghrane LilaAmezgun aqbayli yennerna s gemmu n tsekla taqbaylit, ɣas ulama zik ur llin ara aṭas n ttawilat iwakken ad sawḍen izen-nsen, ladɣa amezgun n rradyu id-yebdan amecwar-is di zman n tṛad, ussan-nni ur asen-fkin ara aṭas n lweqt iwakken ad suffɣen tidwilin-nsen imi d arumi i tt-yeṭṭfen ɣas ulama akken ssawḍen ad sleḥqen izen ilaqen i ugdud-nsen, ama d ayen yeɛnan isallen, timsal n dunit, nif, trebga, yal awal id-nan s wazal-is s lmaɛna-s. Iswi nteɣ di tazwara, d agmar d tira n wayen iwumi nezmer n tmezgunin i yurar Ccix Nurdin, nessaweḍ nura-d mraw d kraḍ n tmezgunin, id-nebder yakan deg yisebtar iɛeddan, nesexdem akk ayen nufa d isali ɣef Ccix Nurdin iwakken ad naru ama d ayen yellan ɣef tudert-is neɣ ageruj id-yeǧǧa umedyaz, ucennay uɣeyyad i tsekla taqbaylit di yal tawsit ladɣa amezgun. Ur nessaweḍ ara ad nexdem tasleḍt i wammud, maca nefka-d tulmisin neɣ timiwa ɣef wammud-agi, nesaweḍ nura-d timezgunin i nufa n Ccix Nurdin acku di tallit-is isekles kan deg yiḍebsiyen (tournes disque) nufa melmi i tent-yesekles, nefka-asent izwal i tmezgunin ur nesɛi ara syin ɣers nexdem agzul i iwulmen yal yiwet. Ccix Nurdin yeǧǧa-d aṭas i tsekla taqbaylit ladɣa deg umezgun, d waṭas i yexdem deg tewsatin niḍen am tmedyazt yessekles aṭas n tezlatin d yisura i d-nuder yakan deg yisebtar nniḍen, deg waya ur yezmir yiwen ad yebder ayen akk yexdem deg yiwen n ukatay neɣ deg yiwet n tezrawt, ɣef waya ad nefk kra n tmukrissin i izezmren ad ilint d inadiyen sya ɣer sdat ɣef uxeddim n Ccix Nurdin ,amedya anadi ɣef tmezgunin n Ccix Nurdin , neɣ tasleḍt n tmezgunin n id-nejmeɛ yakan deg ukatay-agi,anadi ɣef tmedyazt neɣ isura i yurar Ccix Nurdin .Item Traduction des trois contes des Frères Grimm du français vers tamazight(Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2023) Chaouadi HadjiraTasuqilt, d yiwet n tarrayt tamaynut, d tafult yis tezmer ad tesɛadi seg tutlayt ɣer tayeḍ. D agemmuḍ n tefult n usuqel n yiwen udlis ɣer wayeḍ deg snat n tulluyin yemxalafen. Ma nebder-d akka kra yimusnawen mucaɛen deg uḥric-agi, ad d-naf imusnawen n tmurt n Lkanada, amedya, VINAY et DARBELENET, ixedmen lsas amezwaru, i d-yesbegnen amek ara d-nerr aḍris seg tutlayt ɣer tayeḍ, anecta s usexdem n waṭas tarrayin deg udlis-nsen i d- yeffɣen deg useggas n 1958. U seg yimusnawen i d-yefkan azal i uḥric-agi n tsuqilt, ad naf Mass MOUNING i d-yessufɣen adlis deg useggas n 1963. Anda i d-yewwi awal ɣef wuguren yemxalafen i d-ttaf tsuqilt.Tameẓla n yidelsan yemxalafen, d ayen i yettaran axeddim n umsuqel ad yesɛu azal n telɣutin ɣef snat n tutlayin yemxalafen. Tameẓla n yidelsan yemxalafen, d ayen i yettaran axeddim n umsuqel d ayen iwaɛren u ɣef waya ilaq ɣef umsuqel ad yesɛu azal n telɣutin ɣef snat n tutlayin yemxalafen. Ma nezzi-d ɣer leqdic-nneɣ yellan seddaw usentel (traduction des contes GRIMM ) Ma nemmeslay-d s umata ɣef wamek i yedda leqdic-nneɣ, ad nnaf di tezwara, tazwart tamatut. Deg-s nefka-d kra tbadutin ɣef tsuqilt. Syin nenna-d d-akken tutlayt tamaziɣt am nettat am tutlyin yak niḍen, ur tezmir ad tesbe-d iman-is s yiman-is weḥdes. Tettaf uguren, dayen itt-yeǧǧan ad tsiwel ɣer tutlayin tiberraniyin i wakken ad awi ayen i tt-ixuṣṣen. U seg wayen id i d-iwi ad naf (Areṭṭal, Arwas), u daɣen ula d nettat tesnulfa-d awalen imaynuten, ayen iwumi i neqqar (Asnulfu n wawalen). Di tesleḍt-nneɣ ad neɛreḍ i wakken ad nwali yal yiwen seg ifardisen-aki. Syin nuɣal nefka-d tamukrist i iɣi-ɛawnen akken ad yeddu uxeddim-nneɣ akken iwata. Akken daɣen nuddrer-d ssebat i aɣ-yeǧǧan, ad nexdem leqdic-agi. Akatay-nneɣ nebḍa-t ɣef tlat n yiḥricen, amenzu nefka-t i tbaddut i wawal n tsuqilt akked tarrayin i d-nessufeɣ. Tidak i yetbeɛ umsuqel deg tsuqilt-ines. Imusnawen n Lkanada i d- yemeslayen fell-asen d VINAY et DARBELENET i tikelt tamezwart deg udlis-nsen « Stylistique comparée du français et de l’anglais », i d-yefɣen deg useggas n 1958. Anda i d- segzan sebɛa n tarrayin i nezmer ad nessexdem deg tsuqilt, Areṭṭal (l’emprunt), Arwas (le calque), Ankaz (la transposition), Tasuqilt tuskilt (la traduction littérale), Awlelleɣ (modulation), Tagdazelt (équivalence), Aswulem (l’adaptation). 1-Areṭṭal (emprunt) : d awalen i d-newwi seg tutlayin niḍen, acku ur ten-nesɛi ara di tutlayt- nneɣ. 2-Arwas (le calque) : d arḍel n tenfaliyin neɣ tefyar s lekmal seg tutlayt ɣer tayeḍ. 3-Ankaz (la transposition):tarrayt-aki d abeddel n ifardisen ntutlayt tamezwarut, s ifardisen niḍen, mebla abeddel n unamek n uḍris amezwaru. 4-Tasuqilt tuskilt (L a traduction littérale) : d abeddel n yal awal n tutlayt tamezwarut s lemtel-is deg tutlayt uɣur ara nessuqel, d acukan ad neǧǧ anamek n tseddast n tutlayt tamezwarut. 5-Awlelley (la modulation) : deg tarrayt- agi amsuqel yettbeddil tamuɣli ɣer tikti i d- yussan deg tutlayt tamezwarut. 6-Tagdazalt (l’équivalence) : deg tarrayt-agi d anamek n tenfalit neɣ n uḍris s umata i yesɛan azal ɣer umsuqel, imi yessuqel kan anamek mebla ma yefka azal i iferdisen n tulayt Tasuqilt d aɛeddi seg tutlayt ɣer tayeḍ, aṭas n yimyura d yimeskaren i as-yefkan tabadut yemxallafen seg yiwet ɣer tayeḍ, d taɣult i yellan uqbel ad d-tili tira, tewwi-d abrid meqqrenItem Les erreurs d’orthographes à l’écrit de Tamazight dans les mémoires de fin de cycle (Master 2)(Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2024-06) Messar Karima; Slimane Bahyauktay-agi nneɣ, asentel-nneɣ Yella-d ɣef Wayen yeɛnan tucḍiwin Di tira n tmaziɣt, tucḍiwin d ayen yezmer ad yexdem yal amdan ulac anwa ur nɣelleḍ ara neɣ win ur nxeddem ara tucḍiwin. Maca amdan ixeddem akk ayen yellan deg uffus-is akken ad yeɛreḍ ad yelmed si tucḍiwin-ines. Asentel n unadi-agi I nextar, d aktazal n tucḍiwin deg yikatayen n yinelmaden n ugezdu n tutlayt d yidles n tamaziɣt, d 10 n yisenfaliyen s tira I nefka I kra n yinelmaden ad ten-id- xedmen ɣef uḍris imsegzi (yennayer). Tamukrist n usentel-agi tebna ɣef kraḍ n yisteqsiyen : -Acḥal n tucḍiwin i xedmen yinelmaden deg ukatay-nsen , d yisenfaliyen s tira ? -D acu n tucḍiwin i d-yettuɣalen? -D acu n tifrat I nezmer ad d-nefk akken ad nessenqes di tucḍiwin? Akatay-agi yebda s tbadut tamatut, nemmeslay-d ɣef usentel s umata, nessebgen-d ayɣer nextar asentel-agi, syin akin nefka-d tamukrist d turdiwin. Anadi-nneɣ yebḍa ɣef sin n yiḥricen: Aḥric amenzu, nefka-d tabadut n kra n wawalen yesɛan assaɣ d usentel-agi, nehder-d d aken nruḥ ɣer wannar i yellan d tasedawit n lmulud mɛemmri deg ugezdu n tutlayt d yidles n tmaziɣt, newwi-d ikatayen neɣraten nekkes-d tucḍiwin akk i nufa nefka-d aseɣti-nsent .daɣen nefka i yinelmaden ad aɣ-id-xedmen asenfali s tira ɣef uḍris imsegzi I d-iheddren ɣef wansay ( yennayer ), akken ad nwali daɣen acu n tucḍiwin d wuguren I d-ttmagaren. Aḥric Wis sin, nexdem tasleḍt i tucḍiwin i d-nekkes syin akin I nesseɣti, nufa-d belli d tucḍiwin-nni I d-yettuɣalen ama deg ukatay ama deg yisenfaliyen n tira. Iswi-nneɣ deg unadi-agi akken ad nwali acu n wuguren I zmren yinelmaden ad d-magren di tira akken ad asen-nefk iwellihen aken ur d-ttafen ara iman-nsen deg tucḍiwin-agi. Iwakken anelmad ad yissin tira, yewwi-d fell-as: - ad snamen iman-nsen ɣef tira d tɣuri tett3awen mliḥ. - ad asen-rnun swaye3 n zyada ɣef tira. Di taggara nufa-d d aken ulac aṭas n tucḍiwin, dessaḥ llant maca maci s waṭas yerna nwala d akken d tidak i d-yettuɣalen ama deg ukatay ama deg yisenfaliyen s tiraItem Tasleḍt n tugniwin n uɣanib i yessmres Sadek amirat deg wungal « leɣruṛ n ṭṭmeɛ »(Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2024) Bouteldja Nassima; Derrouiche LamiaAkken id nebda awal di tazwara, tasekla tɛedda-d seg snat n talliyin (timawit d tira). Tajmilt i timawit s ittfen afus i tsekla, tedda s wawal tettwahrez s cfawat, deg-s id lul tasekla tamensayt (taqburt) ula d imetti taqbaylit s umata tebna fell-as. Ma d tasekla tatrart yella-d usiskel d ujerred s tira kra yellan d wayen d yarnan d amaynut, i wakken ad yedder ilebda, tira n tmaziɣt tenğer abrid di yal ahric n tzuri, anadi deg wanct-a yefka-d leɣla-s, idles aqbayli yezdi lqed-is, tutlayt n tyemmat leɛmer tettwarkeḍ neɣ fkan affus fell-as tettwaru tettwacna yella-d daɣen uselmed-ines deg iɣarbazen. S waka seg tallit ɣer tayeḍ aṭas tewsatin id yefɣen mxalafent deg unamek maca yal yiwet s wazal-is. Tazrawt-nneɣ tella-d s usentel tasleḍt n tugniwin n uɣanib deg ungal Sadek Amirat "leɣruṛ n ṭṭmeɛ", afran n usentel-a yella-d s lebɣi-nteɣ acku d win yesɛan azal, i wakken ad nar ɣef tririt n tmukrist d turdiwin id nefka, axeddim-nneɣ nebḍa-t ɣef sin yihricen, di tazwara newwi-d awal ɣef umecwar n tsenukyest ɛla hsab n yimyura, imi azar-is yella-d d lsas n tiɣunba, syen nefka-d tibadutin n wawal icudden ɣer usentel-nneɣ am tugna, aɣanib, tiɣunba, syen nefka-d lesnaf n tugniwin n uɣanib i yellan d temḍranin nniḍen, ilmend n imawalen d yidlisen i nsexdem n imyura imaziɣen d ibarraniyen. Deg uhric wis sin neɛreḍ deg-s ad nar ɣef usetqsi agejdan, s tuksa tugniwin uɣanib i yessemres Sadek Amirat deg ungal-is, deg-s nefka-d imedyaten i yal yiwet anda id nufa atas n tenfaliyin yemxalfen dayen is yarnan ccbaha i uɣanib. Γer taggara nessaram tazwart-nneɣ ad tili d tawwurt n leqdic-nniden, acku yal tazrawt s wazal-is, iswi-nneɣ agejdan d asenarni n tmusniwin imi annar wessiɛ yal taɣult s wazal-is, tutlayt tamaziɣt ad tesɛu affud meqqren imi d tgejda i ɣef tbedd tmetti taqbaylit, lwajeb fell-aɣ ad nḥareb fell-as seg nger, ad nḥareb ɣef yidles-nneɣ, nessaram daɣen lğil-agi d iteddun ad refden leqlam ad ddun deg ubrid n yimzwura, ad aɣen azar ad ttfen di lasel, ad asgen leqrar d wazal acku tasekla-nneɣ d talla n tmusni, tiwwura ldint i yal leqdic awid kan ad yili unadi d tɣuri d wayen yuger aya d lebɣi.Item Tazrawt tasenɣanibt n yinzan d lemɛun n temnaḍt n At Wasif(Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2024) Ait Amara YazidTazrawt-agi-nneɣ d tazrarwt i d-yewwin ɣef tsenɣanibt n kra n yinzan n temnaḍt n At Wasif. Akken ad nessiweḍ ɣer yiswi-nneɣ, nebḍa andi-nneɣ ɣef sin n yixfawen bac akken ad d-nerr ɣef tmukrist i d-nefka deg tazwara, deg yixef amezwaru, nemmeslay-d ɣef tmiḍrant n tsenɣanibt akken i d-newwi awal ɣef yinzan, ma yella deg yixef wis sin, yewwi-d ɣef tesleḍt d usuffeɣ n tunuɣin n tsenɣanibt yellan deg wammud-nneɣ n yinzan. Deg tesleḍt i nexdem i wammud-nneɣ n yinzan, nufa-d ukkuẓet n taggayin n tunuɣin i d-yettuɣalen : 1- Ankazen n taggayt tamsislant. 2- Taggayt tasnumkant. 3- Taggayt n tseddast. 4- Taggayt n tidmi. Gar wayen i d-yettuɣalen s waṭas deg wammud-agi-nneɣ, d tunuɣin yeɛnan taggayt tamsislant akked taggayt tasnumkant, llant kra n tunuɣin ddeqs n yinzan i yernan fell-asent, llant tiyaḍ ad d-naf yiwen ɣer sin yinzan i yeddan fell-asent. Deg tezrawt-agi-nneɣ, nufa-d ugur n tesniremt, imi llan kra n wawalen llan yismawen-nsen s tefransist, s tmaziɣt ulac-iten am yismawen n tunuɣin, akken i d-nufa assaren (lexṣas) deg yidlisen yeɛnan tazrawt n tesnukyest s tmaziɣt deg tsekla taqbaylit, d ayen i aɣ-yeǧǧan nsenned ɣef tarrayt akked yidlisen uran yinagmayen BUƐMAR K akked SALḤI M A . Nessaram tazrawt-agi d tin ara d-yeldin iberdan, d tin ara yekksen daɣen iɛewwiqen i d- nettmaggar deg uḥric-agi n tsenɣanibt iwakken ad yegmu unadi deg taɣult-agi n tseklaItem Taseddast n yinzan n teqbaylit(Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2024) Hazene YasminaDeg tezrawt i nexdem ɣef tseddast n yinzan n teqbaylit, nufa-d kra n tẓulay i ten—yessemgaraden ɣef wanaw nniḍen n tsekla. Deg tezrawt nebda-d s tefyirt di teqbaylit d yiferdisen i ɣef tebna , tafyirt tesɛa sin wanawen, anaw amezwaru d tuddist s wassaɣ n usagel,taɣuni,neɣ tamassaɣt, anaw wis sin d tafyirt taḥerfit, yebnan kan ɣef yiwen usumar d ilelli, ma d aseɣru yella useɣru umyig d useɣru arumyig. Aḥric wis sin nezzrew-it di tazwara ɣef wanawen n tefyar sakin d anawen n yiseɣra, ɣer taggara nufa-d d tifeyar tuddisn i yellan s tuget s ugemaḍ n 79,71 %, i yebnan ɣef sin n yisumar s ugemaḍ 58,98 %. Ma d aseɣru nufa-d d aseɣru umyig i yellan s waṭas s ugemaḍ 78,35 % Ihi deg wayen yerzan inzan am wakken yella umyag d aferdis agejdan di tefyirt di teqbaylit, i yella ula deg yinzan xas tella tiɣunba, akken yebɣu yili d amyag i yeṭṭfen aḥric ameqqran deg tezrawt-a. Inzan ur ffiɣen ara i wayen yellan di tutlayt akken tella tefyirt di teqbaylit akken i tella ula deg yinzan. Inzi ma nemuqel ɣer usefru, asefru yeččur d ccbaḥa n wawal d unamek lqayen, yebna d ifyar, s umata yebna ɣef sin n yifyar imi tikwal yettaṭṭaf talɣa n tmedyazt, ɣef waya tamara ad d-ffɣen sin n yisumar ihi d tafyirt tuddist. Deg tefyirt-a tuddist, imi d nutenti i yeṭṭfen amur ameqqran ladɣa tifyar timassaɣin, nufa-d kra n tẓulay i tent-yessemgaraden ɣef wanawen nniḍen tefyar, llant kra n tefyar timassaɣin yezdi-tent wassaɣ n tɣuni.Item Tasleḍt n Yiwudam deg wungal « tirga n wul » n sidali Lahdir(Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2023) Grib MezianeItem Tazrawt ɣef umawal azerfan n Mohamed Zakaria BENRAMDE : Iwalnuten n talɣa, iwalnuten n tesnamka(Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2018) Rahmani Nouara; Saber NadiaItem Essai d’analyse formelle et syntaxique de la classe des coordonnants de quatre dialectes berbères :( kabyle, Touareg, Chaoui, Maroc Central)(Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2024) Neki Samira; Boutouche LoumidiaAmahil-nneƔ yewwi-d Ɣef yiwen n usentel ilan azal deg uḥric n tseddast di tutlayt n tmaziƔt. Asentel-nneɣ yewwi-d awal ɣef tesɣunin n tɣuni n temaziɣt yellan di ukkuẓt n tantaliyin (Taqbaylit Tatergit , Tacawit, Lmaruk talemmast) ma yella deg wacu mgaradent neɣ kifkif-ten daya i ɣ-yewwin ad d- nefk tamukrist-nneɣ : -Dacu d tisɣunin n tɣuni ? ma mgaradent ger taltaliyin neɣ ɛedlent ? anaw-nsent tteqqnent ger yismawen kan neɣ ger issumer kan ? Ayen yeɛnan amud-neƔ , nekkes-it-id deg yedlisen n tentaliyin , deg tentalit taqbaylit S.CHAKER tazrawt n Dukṭura Un parler berbère d’Algérie (kabyle) syntaxe1978 ,akked K.NAIT ZERRAD grammaire du berbère contemporain (Kabyle) morphologie 1995 , ma di tentalit n tatergit K.PRASSE Manuel de Grammaire Touareg(tǎhǎggart), l.lll phonétique-écriture-Pronom 1972 akked J.M.CORTADE « Grammaire Touareg (dialecte de l’Ahaggar) 1969 » , tacawit T.G.PENCHOEN étude syntaxique d’un parler berbère(ait Fraḥ l’Aurés)1973 , Ɣer taggara lmerruk talemmast F.BENTOLILA Grammaire fonctionnelle d’un parler berbère. Ait Seghrouchen , d’Oum Jeniba(Maroc) 1981 akked F.SADIQI Grammaire de berbère 1997 . Deg yedlisen-agi n ukkuẓt n tantaliyin nufa ayen iwatan i usentel-nneƔ.Uqbel ad nekcem s telqayt deg unadi , yewwi-d ad nebdu deg yixef amezwaru nebda-t s usbaddu n kra n temsal tigejdanin di tseddast.Taggayin tiseddasiyin nulfant-d di tmurt n tagrigit (grec) semman-asent « iḥricen n yinaw » s yin Ɣer-s uƔalent-d taggayin tiseddasiyin nmeslay-d fell-asent s umata am wakken i d-newwi awal Ɣef tid n tmaziƔt ama s tezri taqdimt ama s tizri tameswurit. Di tazwara , taggayin-agi n tseddast ttwabdarent-d kan mebla isefranen. Ay-agi d ayen yemwatan d tizri taqdimt armi id-wwḍen yimeswuriyen ddaw leɛnaya n A.MARTINET i bdan sexdamen sin n yisefranen s wayes i d-ssufuƔen taggayin n tutlayt . Isefranen-agi d amyezgi d umsufeƔ. Dayen i aƔ-yeǧǧan nuƔal cituḥ Ɣer deffir i wakken ad d-nesuk tiṭ Ɣef taggayin n teqbaylit id-yefka A.BASSET deg useggas n 52. Ibder-d kan ayen yellan di tutlayt mebla ma yenna-d ma d taggayt tagejdant neƔ d taggayt tanaddawt , daƔen mebla ma yebder-d isefranen. Armi id-yewweḍ S.CHAKER, d netta i d amezwaru i yesmersen isefranen i usuffeƔ n taggayin tiseddasiyin n teqbaylit deg useggas n 78. Isefranen i issemres d timyuddsin tigensayin n yal taggayt. s teẓri tameswurit , yefka-d ukkuẓ n taggayin tigejdanin : imyagen , ismawen , imassaƔen d yimeƔwanen d yimeglas yemxallafen . Am akken id-yefka taggayin tinaddawin n yal taggayt tagejdant . syin akkin F.BENTOLILA yessufeɣ-d ula d netta snat n tmarwin d smus n taggayin maɛna annect-a yusa-d s usexdem n sin yisefranen “amsuffeɣ n taggayin d umyezgi Asesmel n wawalen n taggayin s yisefranen, yettwaxedem asmi d-wwḍen yimusnawen n tesnilest am F. BENTOULILA d S.CHAKER, xas akken di sin ttikin Ɣer yiwen uƔerbaz asnilsan sxedmen isefranen yemgaraden dƔa suffƔen-d taggayin yemgaraden. Deg ixef wis sin, di tazwara nmeslay-d Ɣef isuraz sumata , syin Ɣer-s nbedre-d kraḍ n yinaw n isuraz D.COSTAOUC :isuraz i d-yemmalen asagel , isuraz i d-yemmalen isuraz i d-yemmalen astama , isuraz i d-yemmalen taƔuni. Nmeslaye-d daƔen Ɣef tisƔunin n tɣuni anda yella deg-s S.CHAKER akked F.BENTOLILA. Nexdem amgarad ger tisƔunin n tƔuni ger ukkuẓt n tentaliyin ( taqbaylit , tacawit , tatergit , lmarruk) nekkes-d wigad yettemcabin ger-asent , akked wigad yemgaraden, ama di talɣa ama deg unamek , s yin Ɣer-s llant kra tesƔunin nekkes-d talƔarewt –nsen am , imyagen (yerna) di teqbaylit irni ( tcawit) , awalen ireṭalen id yekkan ama si taɛrabt ama deg tefransist (walakin, swa…swa ) imeqimen ilelliyen di tcawit (netta), imir nebder-d d acu-t wazal anamkan-nsen (afran :neɣ ,miɣ , ama…ama…) , (tanmegla : maca,meɛna walayni…) , (timerna : yerna , irni… ) …ar taggara , nekkes-d awakel aseddasan yellan ger yismawen kan neƔ ger isummar kan neɣ wid i d-ten-yezdin di sin . Taggrayt nesawweḍ Ɣer igemmaḍ n tazwert-nneƔ nufa-d d akken tisƔunin n tƔuni llant tigad i yellan di laṣel d imyagen , d awalen ireṭalen neɣ d imeqimen ilelliyen uƔalen d tisƔunin n tƔuni , daƔen nufa-d d akken llan wigad ittemcabin ger ukkuẓt n tentaliyin maca tuget mgaradent tesƔunin n tɣuni ama di talɣa ama deg unamek ,llan wid izemren ad ilin ger yismawen kan,wiyiiḍ ger isummer kan , wiyiḍ d ssin ama d ismawen ama d isummerItem Etude ethnographique de la mémoire collective. Le cas de la bataille d’Izemmourene à Aït Khellili(Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2022) Seggar CeliaLeqdic-nneɣ nexṭar-it ad yili ɣef ṭṭrad d wayen iccuden asmekti-ines tazrawt-nneɣ d tazrawt tasnalsit i tkatut, imi takatut tetteki deg usmekti n ṭṭrad yeḍran deg yiseggasen (1954-1962). Nebɣa ad nesebgen amek yettili wesmekti n ṭṭrad deg taddart n Saḥel At xellili ladɣa ineḍruyen n yimenɣi n yizemmuren.asentel nneɣ i ttekki ɣer tussniwin tinmettiyin d tusniwin n wumdan, neɣ ayen i wumi neqqar tasnalast n ccfawat timtit I wakken ad nessaweḍ ad nesegzi akatal-nneɣ nexdem-d aɣawasnebḍa-t ɣef 4 n yixfawen: Ixef amezwaru: d ixef anda id nesegzi asentel-nneɣ d wayen id-aɣ yeǧǧan anexdem tazrawt fell-as, nemmal-d daɣen amek, s waccu i nkemmel anadi fell-as. Ixef wis-sin: deg-s nesemres-d kra n yisental igezdanen n ṭṭrad yedder wegdud azzayri seg useggas n 1954 almi 1962. Ixef wis kraḍ: newwid awal ɣef ccfawat timtit anda id nesefhem anamek-is s yinumak id as fkan imusnawen isnalsiyen, inmettiyen d umezruy, d wamek txeddem akken ad yili wesmekti n wayen yezrin, d wamek neɛṛeḍ ad nesefhem ccfawat n yimezdaɣ n taddart n Saḥel d wamek iḥerzen amezruy i ccuden ɣur-s, imi amezruy-aggi yeqqim di takukt-nsen nettaf-it-id kan timawitur tettwaru ara ulac anwa yemeslayen fell-as dayen id aɣ yeǧǧan ihi, assa ad ner iẓri-nneɣ ɣur-s anelḥu fell-as.ad nemeslsy daɣen ɣef ayen id newwi s tsestant n wunnar (enquete de terrain) s ttawil n unadi am udiwenni ilelli akk d wannayisallen sɣur iniggan n ṭṭrad neɣsɣur imezdaɣ n taddart-aggi deg useggas n 2021 d useggas 2022. Tamukrist-nneɣ tgad akken ad nẓer ma yella mazal ineḍruyen n taddart-aggi rren deg walaɣ n yimezdaɣ-is, ma mazal ttmeslayen fell-as, u daɣen ma mazal llan iniggan-is ay-aggi yak iccud ɣer ccfawat timezdit Nufad d akken mazal cwami ṛeṣan-t deg tmetti ladɣa ɣer wid iḥedren tidyanin n ṭṭrad, nger tamawt daɣen ɣer imukan n ccfawat naɣ ayen i wumi neqqaṛ ( idgan n ccfawat id yettmeslayen s timad-nsen ɣef ayen teddar taddart-aggi d yiseflan i tefka i tlelli n tmurt idigan-a mazal-iten bedden ar assa mmalen-dtamagit timtit Mebla ma nettu imsulɣa iɣ yefkan deg tmusniwin nsen, seg wid yellan d iwudam di ṭṭrad-nni,d wid i walan naɣ slan, s waka nefka-asentilelli akken ad smektin ccfawat-nsen,nukkni ad nar leḥkayat-nsen seg timawit ɣer tira, negmer-d 9 n yidiweniten deg-s isefra deg-s icewiqen degs ccfawat, imi kul wa amek yettales Ixef aneggaru: dixef anda id nemeslay ɣef useḥbiber n yimezdaɣ n taddart n Saḥel ɣef umezruy-nsen, ɣef aya yal mi ara d yezzi ass n yimenɣi n Izemmuren ( 23 di meɣres ) sfugulen-t s tejmilin i ttarran i yemjuhad-nsen deg imukan yettwaɣeḍsen s wudem unṣib sɣur adabu azzayri d wiyaḍ yellan yakkan digamanen